Γράφει ο Φώτης Παπαναστασίου*
Ο αυτισμός είναι μια πολύπλοκη αναπτυξιακή διαταραχή που συνήθως εμφανίζεται κατά τη διάρκεια της πρώιμης παιδικής ηλικίας, αν και τα λειτουργικά προβλήματα μπορούν να εμφανιστούν αργότερα. Ανήκει στις Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) κι εμφανίζεται σε όλες τις φυλετικές, εθνικές και κοινωνικές ομάδες. Σημαντικό να σημειωθεί είναι ότι 4 στα 5 παιδιά με αυτισμό είναι αγόρια.
Δεν μπορούμε να πούμε με ακρίβεια από τι προκαλείται. Οι ερευνητές ωστόσο εστιάζουν το ενδιαφέρον τους για την εύρεση της αιτίας σε τρεις βασικές κατηγορίες: σε γενετικούς, περιβαλλοντικούς και ανοσολογικούς παράγοντες.
Ο αυτισμός διαγιγνώσκεται συγκρίνοντας τις συμπεριφορές του ατόμου με τα συμπτώματα που περιγράφονται σε καταλόγους επίσημων διαγνωστικών κριτηρίων, όπως είναι το DSM-V (εγχειρίδιο διαγνωστικών κριτηρίων της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας) και το ICD-10 6 (εγχειρίδιο διαγνωστικών κριτηρίων του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας). Και τα δύο διαγνωστικά συστήματα ορίζουν την ίδια τριάδα διαγνωστικών συμπτωμάτων για τα άτομα που βρίσκονται στο Φάσμα του Αυτισμού:
- Δυσκολίες στην κοινωνική αλληλεπίδραση
- Δυσκολίες στην επικοινωνία
- Στερεοτυπικές, επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές, δραστηριότητες και ενδιαφέροντα
Ο αυτισμός μπορεί να διαγνωστεί με αξιοπιστία από την ηλικία των 3 ετών. Με βάση όμως τα τελευταία επιστημονικά δεδομένα, οι ερευνητές πιστεύουν ότι τα σημάδια του αυτισμού μπορούν να εντοπιστούν και σε μωρά κάτω των τεσσάρων μηνών.
Στη συνέχεια παρουσιάζονται ορισμένα προειδοποιητικά σημάδια του αυτισμού στην πρώιμη παιδική ηλικία καθώς και τα συμπτώματα σε παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας:
Ηλικία 3 μηνών:
- Δεν ανταποκρίνεται σε δυνατούς θορύβους
- Δεν ακολουθεί αντικείμενα που κινούνται
- Δεν πιάνει και δεν κρατά αντικείμενα
- Δε χαμογελά
- Δεν παράγει ήχους
- Δεν εστιάζει και δε δίνει προσοχή σε νέα πρόσωπα
- Δεν κοιτά τη μητέρα κατά τη διάρκεια του θηλασμού
Ηλικία 7 μηνών:
- Δε γυρνά το κεφάλι του για να εντοπίσει την πηγή ενός ήχου
- Δε δίνει προσοχή ή δεν εστιάζει στα πρόσωπα των γονιών του
- Έχει ελλιπή βλεμματική επαφή
- Δε γελά
- Δε δείχνει ενδιαφέρον για τα αντικείμενα γύρω του
- Δε δείχνει ενδιαφέρον για παιχνίδια με ήχους που μπορεί να του κάνουν οι γονείς του, όπως κρυφτό με τα χέρια τους που συνοδεύεται από κάποιον ήχο (τσα!)
- Δεν προσπαθεί να προσελκύσει την προσοχή των άλλων με διάφορες κινήσεις ή ήχους
Ηλικία 12 μηνών:
- Δεν προσπαθεί να εξερευνήσει το περιβάλλον του
- Δε λέει απλές λέξεις (μαμά,κτλ)
- Δεν εστιάζει σε αντικείμενα ή φωτογραφίες
- Δεν μπορεί να σταθεί όταν υποστηρίζεται
- Δεν ανταποκρίνεται στο όνομά του
- Δε σηκώνει τα χέρια του προς τους γονείς του για να το πάρουν στην αγκαλιά
- Δε δείχνει, ή δε χαιρετάει, ή δε χρησιμοποιεί άλλες χειρονομίες για να επικοινωνεί
- Δεν ανταποκρίνεται σε χάδια ή/και δεν τα προκαλεί
Ηλικία 24 μηνών:
- Δυσκολεύεται να περπατήσει
- Δε μιλάει ακόμα ή χρησιμοποιεί περιορισμένο λεξιλόγιο (λιγότερες από 15 λέξεις)
- Δε χρησιμοποιεί φράσεις με δύο λέξεις
- Φαίνεται να μη κατανοεί τη λειτουργία και τη χρησιμότητα των κοινών αντικειμένων οικιακής χρήσης, όπως πιρούνι, κουτάλι, κτλ
- Δε μιμείται κινήσεις ή λέξεις-εκφράσεις
- Δεν μπορεί να ακολουθήσει απλές οδηγίες
- Δε παίζει με άλλα παιδιά
- Μοιάζει ανιδιοτελής
- Δεν ζητάει βοήθεια για κάτι που δεν μπορεί να κάνει μόνο του
Παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας:
- Δεν ξέρει πώς να επικοινωνήσει, να κάνει φίλους ή να παίξει με άλλα άτομα
- Δεν παίζει παιχνίδια με φανταστικό σενάριο ή δεν αναπτύσσει το συμβολικό παιχνίδι
- Έχει δυσκολίες ενσυναίσθησης και κατανόησης των συναισθημάτων
- Δε μοιράζεται τα ενδιαφέροντά του
- Προτιμά να μην το αγγίζουν ή το αγκαλιάζουν
- Φαίνεται να αγνοεί τα άτομα ή το τι συμβαίνει γύρω του
- Αναφέρεται στον εαυτό του σε τρίτο πρόσωπο
- Απαντά στην ερώτηση με το να την επαναλαμβάνει
- Δυσκολεύεται να αντιληφθεί τη μεταφορική σημασία του λόγου
- Ηχολαλεί
- Δυσκολεύεται να επικοινωνήσει τα θέλω του και τις ανάγκες του
- Αποφεύγει την άμεση επαφή με τα μάτια
- Νέα ερεθίσματα (ήχοι, υφές, κτλ) του προκαλούν ασυνήθιστη αντίδραση
- Ακολουθεί μια αυστηρή ρουτίνα
- Ασχολείται υπερβολικά με ένα θέμα ενδιαφέροντος
- Έχει περιορισμένη κι άκαμπτη συμπεριφορά
- Επιδεικνύει ασυνήθιστη σύνδεση ή εξάρτηση με κάποια αντικείμενα
- Τακτοποιεί τα αντικείμενα με ένα συγκεκριμένο τρόπο
Θα πρέπει να σημειωθεί πως τα παραπάνω σημάδια-συμπτώματα δεν αποτελούν διαγνωστικό εργαλείο για τον αυτισμό. Σε περίπτωση που το παιδί παρουσιάζει την πλειοψηφία αυτών των ενδείξεων, καλό θα είναι οι γονείς να απευθυνθούν σε έναν ειδικό, ο οποίος μπορεί να κάνει μια έγκυρη διάγνωση και να τους καθοδηγήσει.
Ο Φώτης Παπαναστασίου είναι Ειδικός Παιδαγωγός – Συγγραφέας
